Wybuch złości u dziecka – co robić? Jak reagować?

„Nie chcę Cię! Nienawidzę Cię!” krzyczy dwulatek. Zaraz potem rzuca się na podłogę i zaczyna walić pięściami w posadzkę, a Ty zastanawiasz się, kiedy sąsiedzi zadzwonią po MOPS. Co zrobić w takiej sytuacji?

Zanim przeczytasz gotowy do wdrożenia schemat postępowania, powiem Ci coś bardzo ważnego.

Może Cię to zszokuje, ale w atakach złości nie chodzi o to, żeby jak najszybciej je zakończyć. Mimo że pewnie nieraz modliłaś się, by w końcu nastała cisza, to… nie ona jest tutaj celem, do którego powinno się dążyć. Dlaczego?

POZWÓL EMOCJOM WYBRZMIEĆ

Złość to jedna z tych mniej pożądanych emocji, ale nadal… jest emocją, a te nie dzielą się na dobre i złe. Na te, które można swobodnie odczuwać i te, które trzeba tłamsić w sobie. Są emocje przyjemne i nieprzyjemne. Każda z nich nas o czymś ważnym informuje. Wszystkie emocje – tak jak części ciała – są nam potrzebne i to nie podlega ani ocenie, ani negocjacji.

Złość ma wyjątkową rolę. Informuje o tym, że potrzeby są niezaspokojone. Złość to też emocja związana z przetrwaniem – ewolucyjnie ma chronić życie i u dzieci włącza się, gdy czują, że coś im zagraża. Nawet jeśli zdaniem nas, rodziców, nie jest to realne zagrożenie.

TEGO LEPIEJ NIE MÓW

Mówienie do dziecka „Przestań krzyczeć”, „I o co znowu jojczysz?”, „Nie przesadzaj, nie ma o co płakać” to dla niego jasny komunikat – nie zależy mi na tym, jak się czujesz. Nie chcę cię wspierać. Masz po prostu dać mi spokój, a emocje schowaj głęboko… do kieszeni.

W idealnym świecie nie używa się powyższych zwrotów. W prawdziwym świecie rodziców wieczne jojczenie i częste krzyki potomka są po prostu upierdliwe. Są uciążliwe. Są wkurzające i często jesteśmy gotowi zrobić wszystko, żeby wreszcie się skończyły. Tuba z musem owocowym, kolejna bajka, banan wprost do buzi, prośby, groźby i szantaże. Kto z nas tego nie próbował?

ZNAJ SWOJĄ ROLĘ

Niestety w dłuższej perspektywie te metody mogą odbić się czkawką. Co prawda dziecko wreszcie zamknie buzię, ale… nie nauczy się radzenia sobie z emocjami. Najpewniej będzie je tłamsić, kumulując napięcia w organizmie, bo… nic w przyrodzie nie ginie.

Trudne emocje, które nie zostały w pełni wyrażone, nie znikają w cudowny sposób. Zmieniają tylko miejsce. Dają o sobie znać objawami somatycznymi – bólami brzucha, bólami głowy czy napięciem mięśni, co z kolei potęguje następne ataki złości. To tylko początek długiej listy możliwych konsekwencji.

Rolą rodzica jest wsparcie dziecka w przeżywaniu trudnych emocji i pomoc w powrocie do równowagi. Dzięki temu kiedyś samo będzie umiało ochłonąć, regulując swoje emocje w podobnej sytuacji. Oznacza to, że mamy niełatwe zadanie do wykonania. Co może nas wesprzeć w jego realizacji?

PAMIĘTAJ, ŻE DZIECKO ŹLE SIĘ CZUJE

Kluczowe w reagowaniu na atak złości u dziecka jest zrozumienie jej źródła. Pewnie czytałaś już o tym TUTAJ i wiesz, że kiedy maluch się złości, to znak, że najzwyczajniej w świecie żle się czuje. Wybuchom złości sprzyjają też niektóre etapy w rozwoju dziecka, na przykład sławetny bunt dwulatka. Ta świadomość pozwala łagodniej podejść do malucha i pomóc mu w powrocie do równowagi.

WYELIMINUJ ŹRÓDŁA STRESU 

Kiedy dziecko wybucha złością, zastanów się nad kontekstem tej złości. Dobrze jest w pierwszej kolejności wyeliminować częste i dość zwyczajne powody, związane z niezaspokojonymi potrzebami na poziomie biologicznym. Dzieci łatwiej wpadają w złość, kiedy są zmęczone i głodne. Podobnie dzieje się, gdy mają za dużo wrażeń, przeszkadza im hałas w galerii handlowej albo są zestresowane pobytem w nowym miejscu.

Dlatego w ataku histerii, spowodowanej podaniem kubeczka w złym kolorze, wcale nie musi chodzić o kubeczek, a o brak drzemki czy pominięcie drugiego śniadania. Czasem przekąska załatwia sprawę, czasem wystarczy wyjść na chwilę z głośnego przyjęcia imieninowego u dziadków.

Niektóre źródła stresu nie są możliwe do wyeliminowania (na przykład płaczące rodzeństwo w wieku niemowlęcym). W takim wypadku warto pracować nad rozładowywaniem napięć na co dzień tak, by wybuchy złości były mniej intensywne i pojawiały się rzadziej. O sposobach na rozładowanie dziecięcych napięć napiszę już niebawem.

CO ZROBIĆ, GDY ZŁOŚĆ JUŻ WYBUCHNIE

Kiedy napięcia skumulują się w maluchu tak mocno, że w końcu z tej chmury… spadnie deszcz, możesz zastosować poniższy plan działania. Przetestowałam go wielokrotnie na mojej pierworodnej, której ataki złości są naprawdę spektakularne.

1. Zabezpiecz teren.
   Jeśli maluch rzuca się na łazienkowe kafelki, lepiej przenieść go na bardziej miękkie podłoże, np. na dywan. Mnie samej zdarzyło się też podłożyć poduszkę lub rękę pod głowę malucha, który chciał nią uderzyć w twardą powierzchnię.
2. Jeśli to możliwe, wyeliminuj źródła napięcia.
   Zastanów się, czy maluch nie potrzebuje drzemki, czy nie jest głodny. Pomyśl, co jeszcze może go teraz stresować i czy da się to od razu rozwiązać.
3. Zastanów się, czy jesteś gotowa.
   Zacznij działać wtedy, gdy czujesz się na tyle spokojna, by wspierać dziecko i wziąć jego trudne emocje na klatę. Pamiętaj, że spotkanie z dzieckiem jest o dziecku, a nie o Tobie. Jeśli czujesz, że sama możesz wybuchnąć, spróbuj najpierw ochłonąć. Wyjdź do pomieszczenia obok i spróbuj spokojnie pooddychać (chyba, że trzymasz dziecko, które swoim zachowaniem mogłoby sobie zrobić krzywdę i nie możesz go teraz zostawić). Upewnij się, że Twoje potrzeby są zaspokojone (ciężko zajmować się maluchem w ataku złości mając pełny pęcherz i czując wilczy głód).
4. Nazwij i zaakceptuj emocje.
   Podejdź do dziecka i powiedz, że widzisz i akceptujesz jego emocje. Na przykład: „Olu, widzę, że czujesz złość/jest ci smutno/przykro/jesteś rozczarowana. Widzę/wiem/czuję, że obejrzenie kolejnej bajki było dla Ciebie bardzo ważne.” Zwykle nic więcej nie trzeba dodawać. Dzieci w największym ataku szału bardzo mało słyszą i może to nie być dobra chwila na dłuższe wywody. Możesz poczekać, aż największa fala złości minie i wtedy odezwać się do malucha. Możesz po prostu być obok, bez słowa. Już sama obecność i towarzyszenie w przeżywaniu trudnych emocji są wspierające.
5. Nie licz, że dziecko od razu się uspokoi.
   Zazwyczaj po zaakceptowaniu emocji dziecko wybucha bardziej i to naturalna kolej rzeczy. Wie, że je wspierasz i przy Tobie może w pełni wyrazić to, co czuje. To jest punkt towarzyszenia w złości, który mnie osobiście najbardziej rozczarował. Liczyłam na to, że wrzaski wreszcie ucichną i byłam przekonana, że robię coś źle. Dopiero później zauważyłam, że kolejne ataki złości kończą się szybciej, gdy emocje za każdym razem zostaną nazwane i przyjęte bez oceny. Warto pamiętać, że niektóre dzieci nie lubią, kiedy się do nich mówi, kiedy są w emocjach albo dopiero co z nich wyszły i to jest okej. Nie trzeba im się narzucać.
6. Bądź blisko, spróbuj przytulić.
   Nie każde dziecko w ataku złości da się przytulić. Niektóre nie tolerują w ogóle dotyku i to też jest w porządku. Bądź blisko – siądź obok na podłodze, a kiedy maluch krzyczy „Nie chcę cię tu!” odsuń się nieco dalej. W razie potrzeby wyjdź z pokoju. Poinformuj, że jesteś zaraz obok i w każdej chwili może Cię zawołać albo do Ciebie przyjść.
7. Poczekaj, aż emocje się dopełnią.
   Dopiero kiedy emocje w pełni wybrzmią, dziecko może prawdziwie wrócić do równowagi. Niektórym zajmuje to pięć minut, innym pół godziny. Cała sztuka polega na tym, by zapewnić wtedy dziecku poczucie bezpieczeństwa i bliskość – taką, na którą pozwoli.
8. Zrezygnuj lub przerwij, jeśli czujesz, że nie dasz rady.
   Ten punkt nie jest inspirowany żadnym podręcznikiem do psychologii. Dodałam go do planu działania jako mama. Bo będąc mamą wiem, że są momenty w tej złości dziecka, gdzie chcemy wystrzelić się w kosmos. Jeśli czujesz, że nie wytrzymasz – wyjdź. Lepiej wyjść, niż wybuchnąć i zarzucić dziecko własną złością. Możesz wrócić za chwilę, możesz poprosić drugiego dorosłego, żeby wkroczył do akcji. Możesz też po prostu zrezygnować i przy kolejnym „ataku” złości spróbować towarzyszenia dziecku do samego końca. 

NIE SZUKAJ WINNYCH

Kiedy dziecko ochłonie, warto porozmawiać o tym, co się stało. Możesz powiedzieć: „Widziałam, że było ci źle, kiedy zabrałam ci zabawkę. Zrobiłam to, bo nie chcę, żebyś biła brata. Boję się, że wtedy stanie mu się krzywda. Chciałabym, żebyśmy wszyscy w domu mogli czuć się bezpiecznie”.

NIE BICZUJ SIĘ, JEŚLI SIĘ NIE UDA

Jako mama wybuchowego dziecka powiem Ci, że nie masz się co biczować, gdy czasem pęknie CI przysłowiowa żyłka. Kiedy zarazisz się złością, albo nie dasz rady towarzyszyć dziecku do końca.

To najzwyczajniej w świecie się zdarza. Wspieranie dziecka w trudnych emocjach jest niesamowicie ciężkie. Dla mnie często… wręcz niewykonalne.

Kiedy sami jesteśmy zmęczeni, niewyspani i nie mamy kiedy odpocząć, szybciej popadamy w złość. Zupełnie jak nasze dzieci. Grunt, to mieć tego świadomość i pracować również nad własną złością.

Pamiętaj proszę, że ten tekst nie zastąpi konsultacji z psychologiem dziecięcym.. Jeśli czujesz, że sytuacja wymyka się spod kontroli, skontaktuj się ze specjalistą. To najszybsza droga do wypracowania odpowiednich sposobów reagowania i zaopiekowania emocji, dopasowanych do Ciebie i Twojego dziecka.